dr inż. Jolanta Borek Roczniak
Adiunkt w Katedrze Nauk o Państwie i Polityce Społecznej Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Radomskiego im. K. Pułaskiego; Dyrektor Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Radomiu; mama dorosłej osoby ze znaczną niepełnosprawnością intelektualną.
Jak dowodzą wyniki prowadzonych badań oraz dane gromadzone przez statystykę publiczną, depresja jawi się wyraźnie jako jedna z kluczowych dolegliwości zdrowotnych XXI wieku. „Według Światowej Organizacji zdrowia (WHO) do roku 2030 depresja, będzie skutkować większą liczbą lat życia utraconych z powodu niepełnosprawności niż inne choroby. Zaburzenia depresyjne oraz często towarzyszące im stany lękowe stanowią czwarty najpoważniejszy problem zdrowotny na świecie” . Depresja, zaliczana do kategorii zaburzeń psychicznych, zasługuje tym samym na szczególną uwagę lekarzy i terapeutów oraz polityków zaangażowanych w kształtowanie rozwiązań służących wspieraniu osób dotkniętych depresją i realizujących owo wsparcie praktyków. Bardzo istotnym, z punktu widzenia profilaktyki i niwelowania skutków, jest też podnoszenie poziomu świadomości społecznej na temat depresji, w tym wiedzy osób/członków rodzin żyjących z osobą „depresyjną”. Biorąc bowiem pod uwagę dynamiczny wzrost odsetka osób dotkniętych wskazanym problemem, jego istotę i konsekwencje społeczne, ekonomiczne, psychologiczne i polityczne (m.in. dla publicznych polityk ochrony zdrowia, edukacji czy społecznej) – w skali mikro i makro- nie można mieć wątpliwości, że owo upowszechnianie wiedzy na temat zaburzeń depresyjnych, podejmowanie działań profilaktycznych oraz ukierunkowanych na niwelowanie zjawiska i jego skutków jest uzasadnione społecznie (i ekonomicznie).
Depresja nie jedno ma imię
Ocenia się, że depresja jest najpowszechniejszą chorobą na świecie. Często osoby dotknięte depresją nie są świadome swych zaburzeń depresyjnych i u lekarza pierwszego kontaktu zgłaszają wyłącznie dolegliwości somatyczne: ból głowy, kłopoty gastryczne, bezsenność itp., pomijając charakterystyczne dla depresji objawy dotyczące sfery emocjonalnej i poznawczej.
Szerokie spektrum zaburzeń depresyjnych utrudnia dotkniętym nią osobom codzienne funkcjonowanie, wykonywanie obowiązków domowych, naukę, pracę. Przy silnej depresji osoba staje się nawet niezdolna do wykonywania czynności samoobsługowych. Zwiększa się przy tym ryzyko zapadania na poważne dolegliwości sercowe, gastryczne, neurologiczne oraz ryzyko występowania zdarzeń klinicznych. Degradacji ulegają relacje społeczne, w tym rodzinne, partnerskie. Należy przy tym podkreślić, że depresja „nie jedno ma oblicze” różniąc się w swej istocie uciążliwością wiodących objawów. Podobnie, jak sama struktura rodzajowa depresji, tak i towarzyszące jej objawy są zróżnicowane :
depresja melancholijna (skrócony sen nie dający wypoczynku, brak apetytu, spadek masy ciała, brak potrzeb seksualnych, niska aktywność),
depresja atypowa (nadmierna senność, poczucie zmęczenia, napady niepokoju, głodu, poczucie gorszej sprawności),
depresja urojeniowa (niepokój psycho-ruchowy, lęk, bezsenność, myśli samobójcze, co zdecydowanie wymaga leczenia),
depresja hipochondryczna (oprócz typowych objawów przekonanie o nieuleczalnej chorobie),
depresja anakastyczna (z natręctwami, np. dotyczącymi nadmiernej czystości o charakterze remitującym),
depresja maskowana (długotrwale utrzymuje się jeden z typowych objawów).
Uwzględniając istotę zaburzeń depresyjnych wskazuje się, że leczenia depresji nie powinno ograniczać się tylko do farmakoterapii, ale integrować ją z działaniami natury psychologicznej (terapeutycznej), społecznej, leczeniem światłem, stymulacją magnetyczną (przez wiele lat praktykowane było też leczenie elektrowstrząsami).
Czy obserwowane zaburzenia to depresja ?
Specjaliści podkreślają, że aby mówić o występowaniu depresji, należy stwierdzić występowanie minimum dwu z trzech objawów podstawowych depresji oraz dwu lub więcej tzw. objawów dodatkowych przez co najmniej dwa tygodnie . Tym samym kluczowe znaczenie w rozpoznaniu problemu odgrywa znajomość podstawowych i dodatkowych objawów depresji. Do objawów podstawowych zalicza się:
obniżenie nastroju,
utratę zainteresowań i/lub radości oraz
zaburzenia napędu psychoruchowego.
Objawom podstawowym towarzyszą często tzw. objawy dodatkowe w postaci:
utraty poczucia własnej wartości,
pogorszenia koncentracji,
nieuzasadnionego poczucia winy,
zahamowania lub niepokoju,
utraty łaknienia,
zaburzeń snu,
obniżenia aktywności ruchowej i zdolności do pracy umysłowej,
spowolnienia tempa myślenia, osłabienia pamięci,
słabej koncentracji,
poczucia zmęczenia i niechęci do nauki czy
autodestrukcyjnych przekonań poddających w wątpliwość zasadność i możliwość edukacji czy kontynuowania pracy zawodowej.
przypadkiem skrajnym są myśli, a w zasadzie próby samobójcze.
Wskazuje się, że czynnikami zwiększającymi ryzyko samobójstwa w depresji są:
duże nasilenie zaburzeń (w szczególności depresja psychotyczna, objawami której jest występowanie głosów nakazujących zabicie się, urojenia dotyczące poczucia winy, bycia grzesznym, a zarazem zasługującym na karę (oskarżanie się), urojenia hipochondryczne),
zaniedbanie w higienie osobistej i wyglądzie,
uporczywa bezsenność,
pobudzenie, niepokój,
osłabienie pamięci,
poczucie niedostosowania,
utrata nadziej czy napady panicznego lęku.
Podkreśla się przy tym, że większe zagrożenie samobójstwem dotyczy osób, u których depresja wystąpiła późno. „Wyliczony współczynnik ryzyka samobójstwa wśród pacjentów z depresją, leczonych lekami przeciwdepresyjnymi wynosi 141/100 tyś. Wśród nieleczonych pacjentów z depresją ryzyko takie wynosi 259/100 tyś. (jest 1.8 razy wyższe względem grupy osób objętych leczeniem przeciwdepresyjnym) .
Depresja jest ogromnym problemem terapeutycznym, wyzwaniem dla medycyny, problemem społecznym - przesłanki natury obiektywnej wskazują, że może dotknąć każdego człowieka. Jej objawy są zwykle trudne do zdiagnozowania, a ich leczenie (współpraca na linii lekarz - pacjent) mocno utrudnione.
Depresja - przyczyny
W literaturze znaleźć możemy wiele teorii podejmujących kwestie dotyczące przyczyn powstawania depresji. Wskazuje się, że w wielu przypadkach choroba może być dziedziczna, przy czym o ewentualnym zaistnieniu objawów choroby oraz o jej obrazie klinicznym zdecydowanie decydują czynniki środowiskowe (obserwuje się to szczególnie u pacjentów do 25 roku życia). Współcześnie łączy się też zmiany strukturalne zachodzące w mózgu w obszarach jądra migdałowatego, zakrętu obręczy kory z predyspozycjami do ciężkiej depresji. Na zachwianie zdrowia psychicznego wpływają też zmiany neurochemiczne w mózgu (obniżenie ilości neuroprzekaźników noradrenaliny (NA), serotoniny (5HT) oraz dopaminy (DA) w ośrodkowym układzie nerwowym). Czynnikami natury zewnętrznej predysponującymi do wystąpienia depresji
zalicza się:
stres (istotną rolę przypisuje się też oddziaływaniu długotrwałych czynników stresowych (zwłaszcza z okresu dzieciństwa), które to predysponują i nasilają występowanie chorób afektywnych i lękowych);
leki z określonych grup (np. stosowane w chorobie Parkinsona),
zmiany hormonalne zachodzące u kobiet w okresie poporodowym czy klimakteryjnym;
stany uzależnienia (narkotyki, alkohol);
choroby, m.in. astma, niedoczynność tarczycy, cukrzyca, zapalenie jelit, otyłość olbrzymia itp.
Sprecyzowanie mechanizmu zaburzeń depresyjnych nastręcza w praktyce wielu problemów. Wskazuje się, że prawie niemożliwym jest określenie, który z w.w. mechanizmów odpowiada za występowanie zaburzeń depresyjnych u konkretnych pacjentów z określonymi objawami klinicznymi. Podobnie jak diagnozowanie, tak i leczenie depresji jest poważnym wywaniem. Postęp w badaniach daje pewną nadzieję; znane są już bowiem geny odpowiedzialne za zaburzenia depresyjne oraz ich umiejscowienie na chromosomach - co jest światełkiem w tunelu w kontekście bardzo trudnego procesu leczenia zaburzeń depresyjnych.
Depresja - konsekwencje
Konsekwencje depresji są złożone i dotyczą:
osoby borykającej się z zaburzeniami depresyjnymi, u której powodowany owymi problemami „spadek życiowych mocy” skutkuje zaburzeniami w postaci „opuszczenia i zaniedbania samego siebie”, ograniczenia relacji i wycofania się z życia rodzinnego, społecznego (relacje rówieśnicze, sąsiedzkie etc.), aktywności zawodowej, społecznej stygmatyzacji i deprywacji materialnych warunków życia itd.;
środowiska rodzinnego osoby mierzącej się z zaburzeniami depresyjnymi (członkowie którego zmierzyć się muszą z problemem, emocjami swoimi i bliskich, wymuszoną „reorganizacją” życia, społeczną percepcją problemu. To na nich spoczywa podstawowa życiowa odpowiedzialność w zakresie funkcji opiekuńczej, wspierającej, w przypadku dzieci – wychowawczej; za wspieranie i pomoc (w tym współfinansowanie) w procesie terapii/ leczenia dotkniętego depresją członka rodziny itp. )
władz publicznych, na „barkach” których spoczywa powinność wspierania osób borykających się z zaburzeniami psychicznymi (w tym depresją),
całego społeczeństwa, którego dotykają konsekwencje skutków rosnącej skali zaburzeń depresyjnych (z jednej strony - poprzez pryzmat rosnących obciążeń budżetowych m.in. z tytułu leczenia, usług socjalnych i społecznych adresowanych do tej grupy odbiorców; z drugiej zaś - z tytułu utraty kapitału ludzkiego/wytwórczego – jako kluczowego czynnika rozwoju i postępu).
Podsumowując
Depresja, zaliczana do grupy zaburzeń psychicznych, jest jedną z kluczowych dolegliwości zdrowotnych XXI wieku. Uwzględniając jej niezaprzeczalny związek z szeroko pojętymi zmianami cywilizacyjnymi (w tym kulturowo-społecznymi) należy mieć świadomość, że zasadniczo może się pojawić u każdego człowieka. Jej negatywne oddziaływanie na jakość życia dotkniętej nią osoby i jej rodziny, a także władz publicznych i całego społeczeństwa, uzasadnia potrzebę popularyzacji wiedzy na temat zaburzeń depresyjnych. W owej popularyzacji upatrujemy bowiem szansy na to, że świadomość istoty problemu jakim jest depresja, jego przyczyn i konsekwencji będzie czynnikiem kształtującym świadome życie, w którym „ilość” zastępowana jest „jakością” a „pęd ku materialnemu dobrobytowi” - „będącą wynikiem świadomych wyborów wewnętrzną harmonią”
[1https://www.allecco.pl/artykuly/depresja-kompendium-wiedzy-przyczyny-objawy-leczenie.html">https://www.allecco.pl/artykuly/depresja-kompendium-wiedzy-przyczyny-objawy-leczenie.html [dostęp: 2023.10.12https://www.mazovia.pl/zdrowie/promocja-zdrowia-psychicznego/informator-zdrowia-%20psychicznego/">https://www.mazovia.pl/zdrowie/promocja-zdrowia-psychicznego/informator-zdrowia- psychicznego/, s. 11-14.
[2] Ibidem, s.24-25
[3] Ibidem, s.24-25.
[4] Ibidem, s.24.
[5] Ibidem, s.24.
[6https://www.allecco....Ibidem.
[7] szerzej: Borek Roczniak J., Problemy rodziny z dzieckiem w spektrum autyzmu – w.w.w Karuzela.org.; Borek J., Borek. J., Problemy rodziny z dzieckiem niepełnosprawnym [w:] Borek J. (red.) Świadomość edukacyjna rodziców i pedagogów dziecka w wieku szkolnym. Zagadnienia wybrane, Instytut Naukowo-Wydawniczy Spatium, Radom 2020, s.152-153; Borek J., Niepełnosprawność psychiczna i intelektualna w powiecie radomskim. Pomiędzy stereotypem a rzeczywistością, Instytut Naukowo-Wydawniczy SPATIUM, Radom 2021
zadanie publiczne dofinansowane ze środków z budżetu Województwa Mazowieckiego