Integracja sensoryczna jest procesem, który organizuje wrażenia jakie docierają z ciała i środowiska w taki sposób, aby mogły być wykorzystywane do celowego działania.

Integracja Sensoryczna (SI ) to metoda uczenia się poprzez zmysły. Rozwijamy się i uczymy poprzez bodźce, które docierają do naszego ciała, właśnie dzięki narządom zmysłów. To zmysły dostarczają informacji zarówno o fizycznej kondycji ciała, jak i danych z otoczenia. Niezliczone fragmenty zmysłowych wiadomości płynących z receptorów wzrokowych, słuchowych, węchowych, smakowych, z każdego punktu na ciele (dotyk i propriocepcja), ale i ze specjalnych układów rejestrujących ruch (układ przedsionkowy) docierają nieustannie do naszego mózgu. Dane, które otrzyma mózg są organizowane w taki sposób by zostać użyte między innymi do tworzenia percepcji, planowania ruchu, postawy, napięcia mięśniowego, emocji, uczenia się. Integracja sensoryczna jest więc skomplikowanym procesem, podczas którego dokonuje się rozpoznanie, segregowanie i interpretacja bodźców zmysłowych oraz porównanie ich z wcześniejszymi doświadczeniami (Przyrowski, 2011).

Istnieją trzy układy sensoryczne leżące u podstaw całego rozwoju dziecka: układ dotykowy, układ przedsionkowy oraz układ proprioceptywny. Pomimo, że nie są one tak dostrzegane jak zmysł wzroku, słuchu, węchu, smaku, to mają duże znaczenie w naszym codziennym funkcjonowaniu. Zmysł dotyku, zmysł przedsionkowy oraz proprioceptywny zaczyna się już rozwijać podczas życia płodowego.

Dotyk stanowi nasz pierwszy kontakt ze światem.

Pojawia się on jeszcze przed pojawieniem się zmysłu wzroku. Przychodzącemu na świat dziecku umożliwia on poczucie bezpieczeństwa, dzięki niemu tworzą się pierwsze więzi, co z kolei warunkuje rozwój społeczno-emocjonalny. Dzięki dotykowi rejestrujemy zimno, ciśnienie, ból, położenie ciała. W tym układzie rozróżnia się dwa rodzaje receptorów: ochronne i rozróżniające. Ochronne mieszczą się w mieszkach włosowych. Reagują one na delikatną stymulację, jak dźwięk czy fale powietrza. Rozróżniające mieszczą się w skórze właściwej i reagują gdy wchodzimy z czymś w kontakt. Rozróżnianie za pomocą dotyku dostarcza informacji o świecie jak i o swoim ciele. Ma wpływ na planowanie ruchu.

Układ przedsionkowy umożliwia radzenie sobie z grawitacją.

Jego podstawowa rola polega na kształtowaniu naszych relacji z siłą przyciągania ziemskiego. Ściśle współdziała on z odruchami, aby umożliwić ciału utrzymanie równowagi, zoptymalizować ilość informacji do osiągnięcia właściwego napięcia mięśniowego. Układ przedsionkowyi odruchy są od siebie zależne jeśli chodzi o kontrolę postawy i ruchu. Niewłaściwe sygnały przedsionkowe mogą wywołać odruchy pierwotne, a zaburzone reakcje odruchów zaburzą funkcjonowanie układu przedsionkowego. Układ przedsionkowy znajduje się w uchu wewnętrznym i połączony jest nerwem przedsionkowym z móżdżkiem, który to monitoruje nasze położenie w przestrzeni i pozycję w jakiej się znajdujemy. Informacja przesyłana przez układ przedsionkowy wpływa na słuch, a dźwięk wpływa na układ przedsionkowy. Właściwe funkcjonowanie układu przedsionkowego wpływa na takie umiejętności jak różnicowanie słuchowe, różnicowanie dźwięków znaczących od nieznaczących, kontrolę i planowanie ruchu mięśni produkujących mowę. Układ przedsionkowy jest powiązany również z narządem wzroku. Impulsy przekazywane z układu przedsionkowego do pnia mózgu wpływają na reakcje równowagi dzięki nerwom ruchowym kontrolującym ruchy oczu. Układ przedsionkowy wpływa na: skupienie wzroku, przenoszenie go z przedmiotu na przedmiot, śledzenie poruszającego się przedmiotu, szybkie i płynne przenoszenie wzroku z przedmiotów znajdujących się blisko na przedmioty znajdujące się daleko (przepisywanie z tablicy), widzenie obuoczne. Układ przedsionkowy ma duży wpływ na funkcje przestrzenne: wyróżnienie figury z tła, stałość formy, spostrzeganie pozycji w przestrzeni (prawidłowa orientacja liter i przedmiotów), orientacja przestrzenna (ocena odległości), kierunkowość. Ma wpływ na obustronną koordynację ciała, umiejętność przekraczania jego środka. Może być traktowany jak podstawa dla orientacji ciała w stosunku do otoczenia.

Układ proprioceptywny informuje nas o tym, gdzie znajdują się w danym momencie części ciała.

Daje wewnętrzne poczucie siebie, pozwalające nam działać bez świadomego myślenia i bez informacji pochodzących z innych zmysłów. Dzieci, które nie otrzymując dostatecznej ilości informacji od układu propriocepcji gdy siedzą nieruchomo, stale potrzebują się ruszać, by dostarczyć sobie tychże informacji przekazanych przez ruch mięśni o swoim położeniu w przestrzeni. Propriocepcja jest ściśle związana z układem przedsionkowym. Ich połączona praca wpływa m.in. na napięcie mięśniowe. Dzięki niej możemy wykonywać precyzyjne, skoordynowane ruchy rąk lub nóg bez konieczności ciągłego ich obserwowania, automatycznie dostosowywać pozycję naszego ciała, aby zapewnić stabilizację. Czucie proprioceptywne umożliwia również precyzyjną manipulację drobnymi przedmiotami, dostosowanie siły, z jaką należy wykonać ruch. Uczymy się i rozwijamy się przez zmysły. Wszystkie informacje zmysłowe docierające z ciała i z otoczenia są niezwykle ważne dla budowania wiedzy o sobie i wiedzy o świecie. W prawidłowym rozwoju dziecka niezwykle ważny jest ruch i bezpośrednie doświadczenia zmysłowe. Dobrze zaplanowane i systematycznie wykonywane codzienne czynności oraz właściwa zabawa stanowią solidny fundament do prawidłowego rozwoju.

 Pamiętaj o ważnych zasadach wychowując małe dziecko:

1. Przytulaj, głaszcz, masuj. Nie ograniczaj kontaktu dotykowego z dzieckiem.

2. Noś na rękach, kołysz, bujaj, kręć się z dzieckiem. Nie ograniczaj kontaktu kinestetycznego z dzieckiem.

3. Wkładaj do rąk dziecka różne zabawki, przedmioty i pomóż mu poznawać je.

4. Muzykuj z dzieckiem na naturalnych instrumentach. Graj na garnkach, butelkach, talerzach.

5. Pokaż dziecku jak brzmi świat. Uderzaj łyżeczką w szklankę, przelewaj wodę, włącz suszarkę.

6. Pozwól dziecku na swobodny ruch i trening mięśniowy. Ułóż dziecko na bezpiecznym podłożu i pozwól mu samodzielnie się poruszać, przekręcać, przesuwać, dźwigać.

7. Stwórz dziecku bogate sensorycznie środowisko (węch, smak, wzrok, dotyk, przedsionek, propriocepcja).

8. Zapewnij dziecku zaspokojenie podstawowych potrzeb fizjologicznych i psychicznych.

9. Sięgnij do starych, sprawdzonych zabaw i zabawek, np.: masa solna, drewniane klocki.

10. Pozwól dziecku brudzić się, w ten sposób poznaje świat.

Mgr Renata Nobis Pedagog specjalny, terapeuta integracji sensorycznej w KARUZELI